turystyczne wyzwania, odwiedzone miejsca...: KATOWICE /SL/ - Giszowiec

woj. śląskie, 40-466 Katowice, Osiedle Giszowiec

Osiedle robotnicze

Kolonia Giszowiec założona została dla robotników zakładów należących do koncernu "Giesches Erben" (Spadkobiercy Gieschego). Budowano ją w latach pochodzących z 1907-1910 według projektu dwóch architektów Charlottenburga-Georga i Emila Zillmannów. Zaprojektowali oni dzielnicę mieszkaniową wzorując się na idei miasta-ogrodu, której twórcą był angielski urbanista Sir Ebenezer Howard. Giszowiec powstał na terenach leśnych gminy Janów. Na parceli o wymiarach 800 na 1200 metrów naczelny dyrektor spółki „Giesches Erben”, tajny radca górniczy. Anton Uthemann, polecił zbudować osiedle robotnicze. W centrum znajdował się plac, wokół którego zlokalizowano budynki użyteczności publicznej (szkoły, sklepy. pocztę, gospodę, administrację osiedla, nadleśnictwo, łaźnię, pralnię i domy noclegowe). Od centralnego placu promieniście odchodziły ulice, przy których ustawiono domy dwu- trzy- i czterorodzinne z ogródkami na wzór starej górnośląskiej chaty wiejskiej. W tym samym stylu zaprojektowano budynki handlowe i usługowe kolonii. Łącznie wybudowanych zostało 600 mieszkań robotniczych, 5 domów noclegowych, kantyna, nadleśnictwo, budynek lekarza, 36 mieszkań urzędniczych i nauczycielskich, zespół domów towarowych, gospoda, 3 szkoły powszechne, remiza strażacka, fabryka lodu, zakład kąpielowy, pralnia, budynek kotłowni, kompostownia, budynek Urzędu, budynek celny, 8 pieców piekarniczych, 15 stacji transformatorowych, wieża ciśnień, budynek dyrektora kopalni. W roku 1914 Giszowiec uzyskał połączenie z Janowem i powstałą w pobliżu kolonią Nikiszowiec w postaci osobowej kolei wąskotorowej, którą nazwano żartobliwie „Balkan-Ekspresem”. W 1924 roku na skutek kłopotów finasowych spółki "Giesche" S.A doszło do podpisania porozumienia z amerykańską grupą kapitałową, reprezentowaną przez Wiliama Averella Harrimana i w 1926 roku utworzono towarzystwo holdingowe Silesian American Corporation (SACO). Przedsięwzięcia te wiązały się z pojawieniem na terenie Giszowca Amerykanów. Dla amerykańskiej kadry wybudowano pod koniec lat 20 XX wieku niewielką kolonię na obrzeżach dzielnicy w sąsiedztwie wieży ciśnień, architektonicznie dostosowaną do sąsiedniego Giszowca. Giszowiec był początkowo samodzielnym osiedlem z własną administracją. Dopiero w roku 1924 włączono go do zreorganizowanej gminy Janów. W roku 1947 Giszowiec znalazł się w granicach powiatu miejskiego Szopienice, a w 1960 wraz z nim wszedł w skład Katowic. W sąsiedztwie starej kolonii rozpoczęto w roku 1969 budowę nowoczesnego spółdzielczego osiedla mieszkaniowego. Stopniowo wieżowce zaczęły wypierać unikatową pod względem architektonicznym zabudowę osiedla robotniczego z początków XX wieku. Od wyburzenia udało się uratować zaledwie 1/3 starego budownictwa, które objęte jest w tej chwili opieką konserwatorską.

Park w Giszowcu

Położona wewnątrz parku gospoda była kulturalnym centrum osiedla Giszowiec. Architekci Georg i Emil Zillmann zadbali o jej efektowny wystrój. Na parterze mieściły się dwie izby szynkowe dla robotników oraz osobna sala dla urzędników. W największym pomieszczeniu odbywały się festyny, przyjęcia, przedstawienia. Giszowiec był popularnym celem wycieczek ludzi z okolicy, np. bogatych mieszczan z Katowic. W niedzielę i święta, kiedy do Giszowca ściągały tłumy gości, największą salę karczmy wykorzystywano w celach restauracyjnych. Na piętrze ulokowano mieszkanie właściciela oraz pokoje gościnne. Do gospody przylegał parterowy budynek kręgielni, a w parku nieopodal postawiono muszlę koncertową. W zmodernizowanym obiekcie znajduje się kilkanaście pomieszczeń, w tym reprezentacyjna sala koncertowa. Działa tu również wiele kółek zainteresowań oraz restauracja „Dworek pod Lipami”.

Szkoła ewangelicka

W 1917 roku otwarta została ewangelicka szkoła na osiedlu Giszowiec. Uczęszczały do niej dzieci mieszkańców osiedla wyznania ewangelickiego, w większości z rodzin urzędniczych, których członkowie pracowali w tutejszej kopalni „Giesche". Oprócz dwóch sal przeznaczonych na zajęcia szkolne, w przestrzeni budynku ulokowano ewangelicką kaplicę oraz służbowe mieszkania dla nauczycieli, które znajdowały się na piętrze. Ze względu na kilkukilometrową odległość od najbliższego kościoła ewangelickiego, który mieścił się w Roździeniu, w kaplicy aż do wybuchu II wojny światowej odbywały się nabożeństwa. W dwudziestoleciu międzywojennym na terenie szkoły spotykały się organizacje: Towarzystwo Polaków Ewangelików, Ewangelickie Stowarzyszenie Niewiast, Związek Polskiej Młodzieży Ewangelickiej oraz Evangelische Jugendbund.