woj. małopolskie, 34-200 Sucha Beskidzka, ul. Zamkowa
Renesansowy zamek w Suchej Beskidzkiej, popularnie nazywany Małym Wawelem to jeden z najpiękniejszych obiektów architektury renesansowej w Polsce. Dzisiaj to centrum kultury, sztuki i nauki dla całego regionu. W swojej prawie sześciowiekowej historii był własnością pięciu rodzin szlacheckich: Castiglione Suskich, Komorowskich, Wielopolskich, Branickich i Tarnowskich, a obecnie, po uregulowaniu stanu prawnego - Gminy Sucha Beskidzka.
Najstarszą część zamku, widoczną w skrzydle południowo-wschodnim wzniósł w latach 1554-1558 Kasper Castiglione-Suski, złotnik krakowski o pochodzeniu włoskim, nie wykluczone, że w miejscu starszego założenia dworskiego. Był to niewielki, kamienny dwór obronny, przypominający dawne fortalicium szlacheckie. Kolejny z właścicieli Piotr Komorowski, w latach 1608-1630 dokonał jego rozbudowy w okazałą rezydencję magnacką w stylu renesansowym, wzorowaną na zamku królewskim w Krakowie. Zamek został otoczony murem parawanowym, zamykającym dziedziniec od strony wschodniej. Kolejne zmiany w bryle i we wnętrzach obiektu wprowadzili na przełomie XVII i XVIII wieku Wielopolscy, m.in. księżna Anna z Lubomirskich Wielopolska w 1708 roku. Za jej przyczyną nad skrzydłem południowo-wschodnim zostały dobudowane dwie wieże o namiotowych dachach, a wnętrza przekomponowane na styl barokowy. Zamek stał się pałacem. Wielopolscy rozbudowali również nieistniejące już dzisiaj zaplecze gospodarcze zamku od strony zachodniej. Również w barokowej konwencji został przebudowany ogród zamkowy, którego relikty są czytelne do dzisiaj w postaci symetrycznie rozplanowanych ścieżek.
W latach 90. XIX wieku, za przyczyną Branickich nastąpiły kolejne zmiany w architekturze i wnętrzach obiektu. Został m.in. wyburzony mur parawanowy otaczający zamek od strony wschodniej. W ten sposób odsłonięta została galeria arkadowa wraz z krużgankami pierwszego piętra. Obok swojej niekwestionowanej wartości architektonicznej, zamek stał się wówczas jedną z największych skarbnic wiedzy i twórczości piśmienniczej na ziemiach polskich. Znalazła tutaj swoją siedzibę wspaniała biblioteka, z niezwykle cennymi dla kultury polskiej zbiorami ksiąg, rękopisów, malarstwa, rzeźby i innych narodowych pamiątek. W 1905 roku zamek uległ pożarowi. Jego odbudowę, zakończoną w 1910 roku, nadzorował wybitny polski architekt Tadeusz Stryjeński.
W czasie I wojny światowej w zamku funkcjonował szpital Polskiego Czerwonego Krzyża. Po wybuchu II wojny światowej, gdy ostatni prywatny właściciel Juliusz Tarnowski wraz z rodziną udał się na emigrację, rezydencję zajęli Niemcy, a później wojska radzieckie. Sama budowla (w przeciwieństwie do jej wnętrz), nie ucierpiała zbytnio, jednak wyposażenie oraz bezcenne zbiory biblioteczno-muzealne uległy rozproszeniu, rabunkom i dewastacji. Tylko część z nich zdołano uratować i włączyć w skład księgozbiorów różnych bibliotek na terenie Polski.
Po wojnie, do 1969 roku w zamku działalność prowadziło Liceum Ogólnokształcące wraz z internatem. W części parteru mieściły się magazyny Gminnej Spółdzielni Samopomoc Chłopska. Zamek zamieszkiwali również prywatni lokatorzy. W dniu 12 czerwca 1975 roku zespół zamkowo-parkowy został przejęty przez Państwowe Zbiory Sztuki na Wawelu, w celu przystosowania go do działalności muzealnej. Niestety, pomimo wielkich nakładów finansowych, remont został przerwany już w 1984 roku, a słabo zabezpieczone i w żaden sposób nieużytkowane budynki zaczęły popadać w ruinę.
W 1996 roku samorząd miasta Sucha Beskidzka, dostrzegając brak perspektyw na kontynuowanie remontu i pomysłów na zagospodarowanie obiektów, podjął decyzję o przejęciu na własność zespołu zamkowo-parkowego od Skarbu Państwa. Od tamtej pory Gmina Sucha Beskidzka włożyła wiele wysiłku, aby zatrzymać degradację, udostępnić społeczeństwu i zagospodarować zespół zamkowo-parkowy. Dzięki temu dzisiaj wokół zamku skupia się życie kulturalne nie tylko Suchej Beskidzkiej, ale i powiatu suskiego. W zamku prowadzi działalność m.in. Muzeum Miejskie z Punktem Informacji Turystycznej oraz Miejski Ośrodek Kultury. Ponadto ma tu siedzibę Wyższa Szkoła Turystyki i Ekologii, a w parterowej części jest restauracja i niewielki hotel.
Niestety, brak regulacji systemowych i ustawy reprywatyzacyjnej spowodował, że spadkobiercy przedwojennych właścicieli, zamieszkujący poza granicami Polski, wystąpili o zwrot zespołu zamkowo-parkowego. Po trwającej wiele lat batalii sądowej, w 2015 roku Naczelny Sąd Administracyjny ostatecznie uznał, że zamek został bezprawnie przejęty przez państwo. W tej sytuacji zwrot zabytku o ogromnej wartości historycznej spadkobiercom byłych właścicieli był jedynie kwestią czasu. Władze samorządowe Suchej Beskidzkiej, które w dobrej wierze przejęły od państwa ten zabytek na podstawie aktu notarialnego, po raz kolejny stanęły przed poważnym dylematem. Obawy budziła przyszłość suskiego zamku, który mógł podzielić los dziesiątek tego typu zabytków w całym kraju, a prawdopodobnym scenariuszem było zamknięcie obiektów i popadanie na powrót w ruinę.
Chcąc zachować zespół zamkowo-parkowy, jako dobro narodowe, w jak najlepszym stanie dla przyszłych pokoleń, a przede wszystkim szeroko udostępniać społeczeństwu, Burmistrz Suchej Beskidzkiej i Rada Miasta podjęli niezwykle trudne wyzwanie wykupując zamek od spadkobierców przedwojennych właścicieli. Od 4 kwietnia 2016 roku jedynym i prawowitym właścicielem zespołu zamkowo-parkowego jest miasto Sucha Beskidzka, które pokryło koszty zakupu z własnego budżetu (dwa ostatnie Rządy RP odmówiły pomocy finansowej). Ostateczna regulacja stanu prawnego pozwoliła na zintensyfikowanie starań o dofinansowanie koniecznych prac remontowych i restauratorskich zamku. Dzięki zaangażowaniu oraz pomocy wielu osób i instytucji, na początku 2017 roku gmina Sucha Beskidzka pozyskała dofinansowanie ze środków europejskich, co w połączeniu z pieniędzmi wygospodarowanymi z budżetu miasta, pozwoliło na przeprowadzenie szerokiego zakresu robót remontowo-konserwatorskich zespołu zamkowo-parkowego. Prace ukończone zostały w październiku 2018 roku.
Dziś „Mały Wawel” jako niezwykle piękna i kulturotwórcza przestrzeń jest miejscem licznych imprez okolicznościowych, sympozjów, konferencji naukowych oraz koncertów. Można by zaryzykować stwierdzenie, że nigdy w swojej kilkusetletniej historii nie prezentował się lepiej niż obecnie.
-----
żródło: tablica informacyjna przy głównym wejściu na teren zamkowo-pakowy
info: 2022.12.31
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz