woj. małopolskie, 32-640 Zator, ul. Tadeusza Kościuszki
Gotycki kościół farny erygowany pod koniec XIV wieku jest najstarszą i najcenniejszą pamiątką Zatora. Pierwotny kościół w stylu romańskim zwany „ducatis” (książęcy) istniał jednak już w XIII wieku. W tym samym okresie cieszyński książę Mieszko wyniósł książęcą wieś do godności miasta. Nadał wtedy „tamże znajdującemu się kościołowi pół łana frankońskiego” (czyli ok. 13 hektarów ziemi).
Dokumenty z pierwszej połowy XIV wieku informują, że kościół w Zatorze był świątynią dekanalną. Podlegały mu wtedy 34 kościoły. Z innych dokumentów dowiadujemy się o założeniu w drugiej połowie XIV wieku Bractwa Kapłanów. Dokonał tego biskup krakowski Florian, a materialnie było ono wspomagane przez książąt, którzy obdarowali je m.in. stawem Burkat oraz „gruntem leżącym pod górą nieopodal młynówki z wszelkimi dobrami tam się znajdującymi”. Bractwo istniało do pierwszej połowy XVI wieku i było jednym z najstarszych tego typu zgromadzeń w Polsce.
Książe oświęcimski Jan przeznaczył kościołowi zatorskiemu dziesięcinę we wsi Włosienica i poprosił, by przed ołtarzem Bożego Ciała odbywały się 3 Msze święte tygodniowo m. in. za duszę księcia i zmarłych przodków.
Obecny kościół powstał w miejscu wcześniejszej świątyni romańskiej, której fragmenty zachowały się w postaci murów częściowo stanowiących obecną zakrystię. Zaliczany jest do I grupy zabytków w Polsce. Jest murowany z zendrówek (cegła wypalana w temp. 1300 stopni Celsjusza aż do momentu, gdy glina zaczyna się topić, a powierzchnia staje się szklista i ciemna). W dolnych partiach użyto kamienia łamanego.
Przy kościele parafialnym w XV wieku istniała szkoła parafialna oraz archiwum dekanalne. W XVIII wieku ks. Michał Kamelski, ówczesny proboszcz, założył bibliotekę. Liczyła ona ok. 5000 dzieł przeważnie o tematyce kościelno-prawnej oraz dogmatyczno-moralnej. Większość ksiąg przekazano do Biblioteki Ossolineum we Lwowie, część z nich zabrał hrabia Przeździecki, a resztki ks. Alfons Krajewski odesłał do archiwum konsystorskiego w Krakowie.
Sklepienie świątyni nie zostało ukończone w stylu gotyckim. Zastąpiono je tymczasowym sklepieniem drewnianym. W drugiej połowie XVIII wieku zostało ono strawione przez pożar. Staraniem ks. Kamelskiego wykonano wtedy nowe sklepienie: drewniane „kolebkowe”. Gotycki trójnawowy podział zastąpiono arkadami filarowymi (po dwie z każdej strony – obecnie znajdują się na nich figury św. Michała Archanioła, św. Franciszka z Asyżu, św. Rocha i św. Józefa). Oddzielają one nawę główną od naw bocznych.
Ponownej gruntownej renowacji dokonano w pierwszej połowie XIX wieku z inicjatywy Potockich. Nadbudowano wtedy wieżę z czterema wielobocznymi wieżyczkami, którą zwieńczono ostrosłupowym hełmem oraz fasadę główną zakończoną schodkowym szczytem. Fragment dobudowany jest widoczny, ponieważ źle harmonizuje z pierwotnym murem ze względu na brak zendrówek ułożonych w kratownicę. Dobudowano również kruchtę neogotycką. Nad nią znajdowała się płaskorzeźba renesansowa z herbem Łabędź pod infułą podtrzymywanym przez dwa anioły oraz ozdobna rozeta. W dolną część wieży wmurowano maswerk gotycki (dekoracyjny fragment wykuty w kamieniu, który wypełniał otwór okienny) oraz herb Tyszkiewiczów Leliwa.
W XIX wieku hrabina Natalia Potocka ufundowała gotycki ołtarz wykonany główny z kamienia pińczowskiego. W tym samym okresie wybudowano drewniany chór, na który prowadziły metalowe kręte schody.
W czasie II wojny światowej kościół został w niewielkim stopniu uszkodzony przez pociski. W 1956 roku dokonano gruntownej jego restauracji. Jej celem było przywrócenie pierwotnej gotyckiej formy. Prace prowadzono według projektu inż. arch. Władysława Wichmana pod kierunkiem Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków dr Anny Pieńkowskiej. Zlikwidowano wtedy późnobarokowe podziały międzynawowe i strop drewniany (zastąpiono go konstrukcją żelbetonową). Odsłonięto sklepienie gotyckie w prezbiterium, fragmenty murów romańskich w zakrystii i freski. Wyburzono kruchtę neogotycką, XIX-wieczny chór zastąpiono żelbetonowym, przywrócono gotycką formę oknom, usunięto 8 bocznych ołtarzy.
-----
źródło: https://parafiazator.pl/
info: 2022.01.03
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz